یکی از نهادهایی که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی تشکیل شد و تأثیرگذارترین نهاد در شکل‌گیری و تثبیت نظام جمهوری اسلامی بود، «مجلس بررسی و تدوین نهایی قانون اساسی» معروف به مجلس خبرگان قانون اساسی است. اندیشه‌ی تدوین قانون اساسی جدید در آستانه‌ی پیروزی انقلاب در ذهن رهبران نهضت شکل گرفت و قبل از انقلاب، زمانی که حضرت امام (ره) در پاریس اقامت داشتند، موضوع تدوین قانون اساسی مطرح شد (هاشمی، ج ۱، ۲۷). آنچه مسلم بود این است که قانون اساسی سابق حتی با تغییرات و اصلاحات گسترده و عمیق نیز کارگشا نبود، زیرا نظام حقوقی ـ سیاسی قبل از انقلاب با نظام مورد انتظار انقلابیون تفاوت‌های جوهری و ذاتی داشت. با پیروزی انقلاب، اندیشه‌ی تدوین قانون اساسی
در مسیر اجرا و عمل قرار گرفت و اقدامات گسترده‌ای توسط دولت موقت، شورای انقلاب و کمیته‌ها و کمیسیون‌های متعدد در این خصوص به عمل آمد. چنان‌که بعد از پیروزی انقلاب ظرف یک ماه پیش‌نویس اولیه‌ی قانون اساسی تهیه شد (کاتوزیان، ص ۵۳۴).
این پیش‌نویس در دوازده فصل و ۱۵۱ اصل بعد از اصلاحات فراوان توسط شورای طرح‌های انقلاب تدوین نهایی یافت (صفار، ۳۶). پیش‌نویس توسط دولت موقت انتشار یافت و این‌گونه وانمود می‌شد که مورد تأیید امام است و مراحل بعدی چیزی جز تشریفات و اقدامات صوری نیست (مدنی، ج ۱، ۵۲). ولی مشکل اصلی آنجا بود که پیش‌نویس دولت موقت فاقد محتوای اسلامی بود و نقایص زیادی داشت. به هر تقدیر طرح پیش‌نویس قانون اساسی پس از تصویب دولت موقت و اصلاحات شورای انقلاب جهت بررسی و تصویب به مجلس خبرگان ارائه شد.
با توجه به اشکالات وارد بر پیش‌نویس قانون اساسی و با لحاظ ماهیت اسلامی انقلاب، لازم بود که برای تدوین اصول قانون اساسی از افراد خبره و کارشناس استفاده شود. از این جهت، عنوان «مجلس خبرگان» معروف گردید نه «مجلس مؤسسان». منظور از تشکیل مجلس مؤسسان، تأسیس و پایه‌ریزی قواعد اساسی است. حال آنکه مجلس خبرگان قصد خلق و انشای قاعده‌ای نداشت بلکه چون ملت، جمهوری اسلامی را در رفراندوم فروردین ۱۳۵۸ پذیرفته بود، مجلس خبرگان باید قواعدی متناسب با این نظام تدوین می‌نمود (مدنی، ج ۱، ۹۵ـ ۹۶) .
به منظور تشکیل مجلس خبرگان و تعیین اعضای آن از راه انتخابات، در چهاردهم تیر ۱۳۵۸ لایحه‌ی قانونی انتخابات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران از تصویب شورای انقلاب گذشت (همان، ۵۴). به موجب این لایحه، عده‌ی اعضای مجلس مزبور هفتاد و سه نفر بود که از طریق انتخابات تعیین می‌شدند. شرایط اعضای مجلس عبارت بود از:
۱ـ تابعیت ایران، ۲ـ نظام جمهوری اسلامی را قبول داشته و بدان وفادار باشد، ۳ـ حداقل سی سال داشته باشد، ۴ـ در حوزه‌ی انتخابیه معروف و به خصوصیات اجتماعی و اقتصادی و سیاسی و جغرافیایی منطقه آگاه و مطلع باشد، ۵ ـ عدم محرومیت از تمام یا بعضی از حقوق اجتماعی، همچنین اشخاص زیر از انتخاب شدن محروم بودند:
۱ـ  مهجورین، ۲ـ مقامات رژیم گذشته به دلیل عدم اعتماد به آنها، ۳ـ مقامات دولتی بعد از انقلاب . برای انجام انتخابات و نظارت بر آن مقرر شد هیئت اجرایی انتخابات و انجمن نظارت تشکیل شود. طبق لایحه‌ی مذکور، وزارت کشور مأمور اجرای قانون و ناظر بر حسن جریان انتخابات گردید (راهنمای استفاده از صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی، ۳۱۱ به بعد. متن لایحه‌ی قانونی انتخابات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی).
مجلس خبرگان به شرح مزبور در روز ۲۸ مرداد ۱۳۵۸ به ریاست سنی آیت‌الله حاج آقاحسین خادمی تشکیل شد. پس از اعلام رسمیت جلسه، پیام حضرت امام (ره) در مورد قانون اساسی توسط حجت‌الاسلام هاشمی رفسنجانی قرائت شد. سپس مراسم تحلیف برگزارشد و متن قسم‌نامه توسط رئیس سنی خوانده شد و نمایندگان نیز به دنبال قرائت رئیس قسم یاد کردند. پس از تحلیف، هیئت رئیسه‌ی دائم با رأی نمایندگان مجلس انتخاب شدند. آیت‌الله منتظری به عنوان رئیس، آیت‌الله دکتر بهشتی، به عنوان نایب‌رئیس و دکتر حسن آیت به سمت دبیر و آقایان: دکتر روحانی و حسن عضدی به سمت منشی انتخاب شدند.
اولین اقدام پس از انتخاب هیئت رئیسه‌ی دائم، تدوین آیین‌نامه‌ی داخلی مجلس بود. این آیین‌نامه که توسط شورای انقلاب تدوین و تصویب شده بود مورد بررسی و تصویب کمیسیون ویژه‌ای قرار گرفت و پس از تصویب این کمیسیون، متن تنظیمی در مجلس خبرگان، مشتمل بر هفت فصل و پنجاه و چهار ماده به تصویب رسید (راهنمای استفاده از صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی، ۳۲۳ به بعد).
مجلس خبرگان که متشکل از فقها و علما و اسلام‌شناسان مورد اعتماد مردم و انقلاب، روشنفکران تحصیلکرده در رشته‌های مختلف که یا در خارج از کشور تحصیل و زندگی کرده و با جریان انقلاب همراه بودند و یا در داخل کشور در کوران انقلاب قرار داشتند (عمید زنجانی، ۸۷)، طبق آیین‌نامه به هفت گروه یا کمیسیون تقسیم شدند و هر گروه، مسئول بررسی و تصویب بخشی از اصول قانون اساسی به شرح  زیر گردید:
گروه یک شامل ده عضو: اصول کلی ـ اهداف انقلاب اسلامی؛ گروه دو شامل یازده عضو: دین، تاریخ، زبان، خط و مترجم حق حاکمیت ملی، شوراهای منطقه‌ای و شوراهای دیگر؛ گروه سه شامل چهارده عضو: حقوق ملت؛ گروه چهار شامل ده عضو: قوه‌ی مقننه؛ گروه پنج شامل ده عضو: قوه‌ی مجریه؛ گروه ششم شامل نه عضو: قوه‌ی قضائیه؛ گروه هفتم شامل هشت عضو: مسائل اقتصادی و امور مالی. علاوه بر گروه‌های مزبور، شورایی نیز تحت عنوان شورای هماهنگی مرکب از پنج نفر: محمدجواد باهنر، علی گلزاده غفوری، ناصر مکارم شیرازی، سیدحسن آیت و جلال‌الدین فارسی تشکیل شد که وظیفه‌ی آن هماهنگی بین گروه‌های هفتگانه بود. اصول قانون اساسی پس از آنکه در گروه مربوطه به تصویب ‌رسید، در دستور کار مجلس قرار ‌گرفت و مجلس خبرگان طی شصت و هفت جلسه‌ی علنی قانون اساسی را به تصویب رساند. در جلسه‌ی مورخه‌ی ۱۳۵۸/۸/۲۳ شورای هماهنگی مجلس خبرگان با توجه به موضوع هر اصل، اصول قانون اساسی را فصل‌بندی و تنظیم کرد و گزارش آن را در دوازده فصل و مشتمل بر ۱۷۵ اصل تقدیم مجلس نمود و سرانجام در جلسه‌ی علنی مورخ بیست و چهارم آبان ماه ۱۳۵۸ به تصویب نهایی رسید و توسط نمایندگان حاضر در جلسه امضا شد (همان،  ۳۰۷).

سرانجام پس از سه ماه، مجلس بررسی نهایی قانون اساسی (مجلس خبرگان) با حضور اکثر نمایندگان و سفرای کشورهای اسلامی در مورخه‌ی ۲۴ آبان ۱۳۵۸ جلسه‌ی اختتامیه‌ی خود را برگزار کرد.

تیک تاک، مروری بر رویدادهای انقلاب، انتخابات مجلس خبرگان قانون اساسی - شبکه افق